Κάτω από τη σκιά των Άνδεων τα αμπέλια της ευρωπαϊκής Vitis Vinifera έχουν βρει μια καινούργια πατρίδα παράγοντας εξαιρετικής ποιότητας κρασιά. Όμως μετά από 500 χρόνια παρουσίας στην ήπειρο αυτή, τα αμπέλια υπακούοντας στις φυσικές διαδικασίες, αναπτύχθηκαν αυτόνομα δημιουργώντας μία από τις μεγαλύτερες οικογένειες ποικιλιών παγκοσμίως, την οικογένεια των Criollas.

Το όνομα της οικογένειας αυτής συνδεέται άμεσα με την γαλλική λέξη Creole, που υποδηλώνει ότι ο τόπος γένεσης είναι η Αμερική αλλά η καταγωγή είναι Ισπανική. Η λέξη αυτή χαρακτηρίζει μια σειρά δραστηριοτήτων  των κατοίκων της αμερικανικής ηπείρου, Creole αρχιτεκτονική, Creole κουζίνα και φυσικά Creole ποικιλίες σταφυλιού.

Αμπελογραφικώς

Η Λατινική Αμερική αποτελεί ένα μουσείο αμπελογραφίας, καθώς διαθέτει μια αρκετά μακριά αμπελουργική παράδοση ήδη από τα μέσα του 16^ου αιώνα. Μπορεί η άνοδος της οινικής βιομηχανίας της ηπείρου να στηρίχθηκε στην εισαγωγή των διασημότερων γαλλικών ποικιλιών από τη δεκαετία του 1980 και κυρίως του 1990, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν καλλιεργούνταν ήδη «ξεχασμένες» ευρωπαϊκές ποικιλίες, όπου στη γενέτειρα τους είχαν σχεδόν αφανιστεί ή είχαν περάσει στο περιθώριο.

Όπως παρατηρεί η Amanda Barnes στο South African Wine Guide, όταν οι μπορντολέζικες ποικιλίες Cabernet Sauvignon και Merlot έφτασαν στην περιοχή, συνάντησαν τους παλιούς τους συγγενείς και φίλους, οι οποίοι είχαν ήδη εγκατασταθεί στην περιοχή από τα μέσα του 19^ου αιώνα. Στη Χιλή τις περίμενε το «ξαδερφάκι» Carmenere, στην Αργεντινή «ο κοντοχωριανός» Malbec και στην Ουρουγουάη το «γειτονάκι» Tannat. Δεν είναι τυχαίο ότι εν τέλει οι παραπάνω χώρες στήριξαν τη μοναδικότητα τους στην παγκόσμια οινική αγορά, πάνω στις παραμελημένες, από τους Γάλλους αμπελουργούς, ποικιλίες.

Creole ποικιλίες

Βέβαια η αμπελοκαλλιέργεια στη Λατινική Αμερική προϋπήρχε ακόμα και των γαλλικών ποικιλιών που αναφέραμε ότι αφίχθηκαν σε αυτή στην αρχή του 20^ου αιώνα. Γιατί οι πρώτοι που εισήγαγαν την αμπελοκαλλιέργεια στην Αμερικανική Ήπειρο, ήταν οι Ισπανοί conquistadores ( κατακτητές στα ισπανικά)  του 16^ου αιώνα με την επικράτηση τους έναντι των ινδιάνικων φυλών. Η ύπαρξη άφθονων σκλάβων και γης για τους κατακτητές αποτελούσαν ιδανικές συνθήκες για την ανάπτυξη όλων των καλλιεργειών.

Συχνά θεωρείται - λανθασμένα - ότι η εισαγωγή της αμπελοκαλλιέργειας στην αμερικανική ήπειρο έγινε επειδή εξυπηρετούσε τις θρησκευτικές ανάγκες των καθολικών Ισπανών. Αυτό ισχύει μόνο σε έναν μικρό βαθμό, καθώς κύρια υπεύθυνη για την αμπελοκαλλιέργεια ήταν η επιθυμία των Ισπανών κατακτητών να μεταφέρουν το ισπανικό μοντέλο των μεγάλων ιδιοκτησιών στις νέες χώρες που είχαν κατακτήσει.

Η δημιουργία της Creole οινικής οικογένειας

Ο δύο πρώτες ποικιλίες που αφίχθηκαν στην Αμερική από την Ισπανία, ήταν η λευκή Moscatel de Alejandria και η ερυθρή Listan Prieto (ή και Palomino Negra), γύρω στο 1540. Το Listan Prieto, με καταγωγή από τη La Mancha, άρχισε να εξαπλώνεται σε όλη την Αμερική ακολουθώντας την πορεία των Ισπανών κατακτητών, αποκτώντας όμως διαφορετικά ονόματα ανά τόπο. Τις επόμενες δεκαετίες η ισπανική αυτή ποικιλία θα φυτευτεί στη Χιλή και στην κεντρική Αργεντινή με το όνομα όμως Uva Negra (Μαύρο σταφύλι).

Με την πάροδο των χρόνων στη Χιλή θα ονομαστεί Pais, ενώ στην Αργεντινή Criolla Chica, όπου και θα αποτελεί την κυρίαρχη ποικιλία για τους επόμενους αιώνες. Το 1620 η ποικιλία φτάνει στην Baja California και μερικά χρόνια αργότερα θα φυτευτεί στο Rio Grande από φραγκισκανούς μοναχούς. Μέχρι το 1760 η ποικιλία, που στη Βόρεια Αμερική ονομάζεται πλέον Mission, θα εξαπλωθεί σε όλη την California και θα παραμείνει η κυρίαρχη ποικιλία αμπέλου της για περισσότερο από έναν αιώνα. Το κερασάκι στην τούρτα της αμπελουργικής περιπλάνησης της ποικιλίας Listan Prieto, είναι ότι η επιδρομή της “αμερικανόφερτης” φυλλοξήρας στον ισπανικό αμπελώνα, θα εξαφανίσει οριακά την ποικιλία αυτή από τον γενέθλιο της τόπο.

Η μεγάλη οινική οικογένεια των Criollas

Όπως είναι αναμενόμενο η εξάπλωση της καλλιέργειας μιας ποικιλίας σε μια ολόκληρη ήπειρο - τη Λατινική Αμερική - και η συνύπαρξη της δίπλα σε άλλες ποικιλίες σταφυλιού οδήγησαν αναπόφευκτα σε διασταυρώσεις. Από τις δύο αρχικές ποικιλίες (Moscatel de Alejandria και Listan Prieto) προέκυψαν στην Αργεντινή ουκ ολίγες νέες ποικιλίες. 

Μία από αυτές είναι η Cereza, μια ποικιλία με ερυθρωπά σταφύλια, η οποία παραμένει η πιο ευρέως διαδεδομένη ποικιλία στην Αργεντινή, με περισσότερες φυτεύσεις και από το Malbec. Η ποικιλία αυτή χρησιμοποιείται για την παραγωγή κυρίως μαζικών και φθηνών λευκών και ροζέ κρασιών.

Η επόμενη είναι η Criolla Grande, που μοιράζεται πολλά χαρακτηριστικά με την Cereza αλλά διαθέτει πιο έντονα χρωματικά κόκκινα σταφύλια. Πλέον θεωρείται ότι η καλλιέργεια της βρίσκεται σε υποχώρηση αλλά παραμένει η 3^η σε έκταση ποικιλία της Αργεντινής πίσω από τις Cereza και Malbec. Όπως η Cereza και αυτή χρησιμοποιείται για φρέσκα και φθηνά λευκά και ροζέ κρασιά.

Από τη διασταύρωση της Criolla Grande με το Malbec στους αμπελώνες της Αργεντινής προέκυψε η Criolla no.1, σύμφωνα με την Amanda Barnes. Δεν βρέθηκαν στοιχεία για αυτήν την ποικιλία, πέρα του ότι παράγει υψηλόβαθμα κόκκινα κρασιά.

Το δεύτερο παρακλάδι της οικογενείας των Criollas είναι η τριμελής υποομάδα των Torrontes.

Το Torrontes Riojano, όπως υποδηλώνει στο όνομα του πρωτοαναφέρθηκε στην περιοχή Rioja της Αργεντινής - όχι σε αυτή της Ισπανίας - και θεωρείται η πιο σημαντική από τα τρία μέλη της υποομάδας αυτής. Σήμερα καλλιεργείται στη Rioja, στη Mendoza και στο San Juan. Τα λευκά κρασιά της ποικιλίας ξεχωρίζουν για την ένταση των γλυκών αρωμάτων τους - που συχνά μοσχατίζουν - και την υψηλή τους οξύτητα.

Το Torrontes Sanjuanino θεωρείται ότι προέρχεται από την περιοχή San Juan αλλά συναντιέται και στις Rioja και Mendoza. Διαθέτει παρόμοια χαρακτηριστικά με το προηγούμενο Torrontes, αλλά έχει αποδειχθεί ότι παράγει λιγότερο αρωματικά λευκά κρασιά.

Τέλος, το Torrontes Mendocino αποτελεί τον ετεροθαλή αδελφό των δύο προηγούμενων ποικιλιών, καθώς μοιράζεται τον έναν κοινό γονέα τους, το Moscatel de Alejandria. Ο άλλος γονέας - ποικιλία παραμένει άγνωστος προς το παρόν. Από το όνομα εύκολα συμπεραίνεται ότι η καταγωγή του είναι από την περιοχή Mendoza, αν και πιθανόν οι μεγαλύτερες εκτάσεις του να βρίσκονται στην περιοχή Rio Negro. Παρόλο που μοιράζεται το ίδιο όνομα με τις δύο προηγούμενες ποικιλίες, τα λευκά κρασιά από αυτήν την ποικιλία δεν διαθέτουν την ένταση και το γλυκό άρωμα των άλλων.

Η επάνοδος των Criollas

Η τάση για την ανάδειξη και διάσωση των παλιών αμπελώνων παγκοσμίως, επηρέασε αναπόφευκτα και τις χώρες της Λατινικής Αμερικής. Στη Χιλή όλο και περισσότεροι οινοποιοί αποφασίζουν να ασχοληθούν με τα 100ετή αμπέλια της Pais, που βρίσκονται διάσπαρτα στη χώρα. Αξίζει να τονιστεί πως η πλειονότητα εκείνων που γλίτωσαν την εξάπλωση των γαλλικών ποικιλιών, βρίσκονται στον νότο της χώρας. Ταυτόχρονα στην Αργεντινή αντιλαμβάνονται ότι η ίδια ποικιλία Criolla Chica  βρίσκεται σε πολύ δυσμενέστερη θέση, καθώς οι κατώτερης ποιότητας διασταυρώσεις της την έχουν υποσκελίσει σε έκταση καλλιέργειας.

Το βασικό στοιχείο παραμένει και στις δύο χώρες ότι μια νέα γενιά οινοποιών σκύβει πάνω από την αμπελουργική παράδοση και κληρονομιά της Λατινικής Αμερικής. Αντιλαμβανόμενοι ότι διαθέτουν στα χέρια τους μοναδικές ποικιλίες, που θα μπορέσουν να τους βοηθήσουν να σταθούν στην παγκόσμια αγορά. Η οποία τα τελευταία χρόνια αναζητά ολοένα και περισσότερο να επικεντρωθεί στις ξεχασμένες ποικιλίες, αποστρεφόμενη τις διάσημες διεθνείς ποικιλίες που κυριάρχησαν τις προηγούμενες δεκαετίες.

Κώστας Προβατάς Dip WSET