Η Μεσόγειος, ή κατά τον Braudel η ενδιάμεση θάλασσα, κατά τους καλοκαιρινούς μήνες τυλίγεται από τις ξηρές και καυτές αέριες μάζες από την Σαχάρα. Σε αυτό το χρονικό διάστημα τα φυτά και τα ζώα ζουν περιμένοντας το σπάνιο νερό. Η παραπάνω συνθήκη για τους περισσότερους κατοίκους της ενδιάμεσης θάλασσας, που πλέον κατοικούν στα αστικά κέντρα μεταφράζεται σαν καύσωνας και  ευκαιρία να δραπετεύσουν στις κοντινές παραλίες, για να τους ακολουθήσουν οι τουρίστες από το βορρά. Ισχύει όμως  το ίδιο για την αγροτική παραγωγή και κυρίως την αμπελοκαλλιέργεια;

Σαν το λίβα που καίει τα σπαρτά

Στο παλιό άσμα των εχθρών τα φουσάτα περνούν σαν τον λίβα που καίει τα σπαρτά, στον παραπάνω στίχο συμπυκνώνεται  η ιστορική εμπειρία αιώνων των αγροτικών κοινοτήτων της Μεσογείου. Αφού ο καυτός και ξηρός Λίβας μπορεί να προκαλέσει την ίδια έκταση ζημιών στην αγροτική παραγωγή με την επιδρομή των εχθρών.

Βέβαια στην εποχή μας η αγροτική παραγωγή πολύ λίγη σχέση έχει με την εικόνα της προβιομηχανικής εποχής, η χρήση λιπασμάτων και η ελεγχόμενη άρδευση έχουν απελευθερώσει σε μεγάλο βαθμό την αγροτική παραγωγή από τα τερτίπια του καιρού.  Η χρήση δορυφόρων και αναμεταδοτών στο χωράφι έχει αυξήσει κατακόρυφα τον έλεγχο του παραγωγού στο χωράφι του.  Όμως  παρά τις τεχνολογικές εξελίξεις, ο καιρός και οι εναλλαγές του παραμένουν οι κύριοι παράγοντες που καθορίζουν την αγροτική παραγωγή. Μια αλήθεια που παραμένει συμπυκνωμένη στην παλιά θεσσαλική παροιμία « Το χωράφι είναι αποθήκη χωρίς στέγη».

Καταστροφές στην Γαλλία

Το Decanter.com σε άρθρο του κατέγραψε πρόσφατα τις δυσκολίες που δημιούργησε το κύμα καύσωνα που έπληξε την Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη στο τέλος του Ιουνίου. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα πολλοί παραγωγοί αναγκάστηκαν να αλλάξουν το ημερήσιο πρόγραμμα εργασιών στο αμπέλι, μεταθέτοντας το ωράριο εργασίας στις 05:00 έτσι ώστε να προστατέψουν τους εργάτες γης από την θερμοπληξία.  Στο ίδιο άρθρο αναφέρεται ότι η σύντομη διάρκεια του φαινομένου αυτού δεν προκάλεσαι έντονη ανησυχία στους παραγωγούς, με τους ίδιους να υποστηρίζουν ότι  αν ο καύσωνας χτυπούσε τη χώρα τον Ιούλιο ή τον Αύγουστο τα πράγματα θα ήταν χειρότερα για την ποιότητα των σταφυλιών.

Μεγάλη καταστροφή καταγράφηκε όμως στην περιοχή του Herault στο Languedoc-Roussilon , όπου καταγράφηκαν θερμοκρασίες που έφταναν τους 48 0C. Το Vitisphere.com φιλοξενεί την συνέντευξη  του Γάλλου παραγωγού Jerome Despey, παραγωγού που διαπίστωσε ότι ο αμπελώνας του έκτασης 600 στρεμμάτων φυτεμένος με την ποικιλία Carignan είχε υποστεί ζημιές που έφταναν ως και το 80%. Ο παραγωγός αναφέρει ότι το πρωινό της  29ης Ιουνίου διαπίστωσε ότι τα φύλλα των αμπελιών είχαν αρχίσει να «κατσαρώνουν» και την επομένη είχαν γίνει καφέ(είχαν καεί) και τα σταφύλια είχαν στεγνώσει.

Το γεγονός ότι η καταστροφή χτύπησε αμπελώνες φυτεμένους με την ποικιλία Carignan, που θεωρείται ότι είναι από τις πιο ανθεκτικές στην ξηρασία, έχει προκαλέσει έντονες ανησυχίες στον αμπελοοινικό τομέα της Γαλλίας. Ο Despey αναφέρει ότι μόνο η άρδευση έχει την ισχύ (pouvoir) να σώσει την αμπελοκαλλιέργεια από δυσμενή καιρικά φαινόμενα σαν αυτό, θέτοντας την άρση της απαγόρευσης άρδευσης των αμπελώνων επί τάπητος.

Εκτιμήσεις στην Ελλάδα

Ο Βασίλης Καπόπουλος αμπελουργός και οινοποιός στο Κτήμα Οινοτρόπαι, που καλλιεργεί μεταξύ άλλων και την ποικιλία Carignan στην περιοχή του Ζευγολατιού Μεσσηνίας,  εξέφρασε την έκπληξη του για την έκταση  των καταστροφών. Σύμφωνα με τον ίδιο πιθανότατα η έκταση των ζημιών στην ποικιλία Carignan να οφείλεται στο γεγονός ότι η εκβλάστηση της ποικιλίας ξεκινά πιο αργά στην Γαλλία, με αποτέλεσμα τα φύλλα και οι μίσχοι των γαλλικών αμπελιών  να είναι πιο τρυφεροί σε σχέση με τα δικά του. Στην ερώτηση αν ανησυχεί μήπως συμβεί κάτι αντίστοιχο στην Ελλάδα, ο ίδιος διατηρεί την ηρεμία του και δείχνει εμπιστοσύνη στις αντοχές του ελληνικό αμπελώνα που θεωρεί ότι είναι πολύ πιο προσαρμοσμένος στην καυτή επιρροή της Σαχάρας από ότι ο αντίστοιχος γαλλικός.

Ο Δημήτρης Κυρίτσης, σύμβουλος αμπελουργίας, δήλωσε έκπληκτος από τις εικόνες καταστροφής και το εύρος των ζημιών που είδε, θεωρώντας ότι είναι ένα  πολύ σπάνιο φαινόμενο. Η εκτίμηση του είναι πως οι ζημιές οφείλονται σε έναν συνδυασμό παραγόντων, από τη μια οι ψηλές θερμοκρασίες που διατηρήθηκαν για μέρες σε συνδυασμό με τον ξηρό και θερμό αέρα και από  την άλλη η κατάσταση των φυτών που τη δεδομένη στιγμή συγκέντρωναν μια σειρά από παραμέτρους που επέτειναν τις καιρικές συνθήκες. Όπως η φυσιολογική τους κατάσταση, το σύστημα διαμόρφωσης και η δομή του φυλλώματος, ο προσανατολισμός του αμπελώνα, η σύσταση του εδάφους ( σε πετρώδη εδάφη η αντανάκλαση του φωτός επιδεινώνει τις συνέπειες του καύσωνα).

 Κατά τον ίδιο η εικόνα της καταστροφής πιθανότατα να οφείλεται στο νεαρό  της ηλικίας των αμπελιών, που μάλλον βρισκόταν ήδη σε κατάσταση υδατικού στρες πριν από την έλευση του καύσωνα. Τη δεδομένη στιγμή το φύλλωμα και τα σταφύλια ήταν ακόμα τρυφερά και ευαίσθητα στις υψηλές θερμοκρασίες που άγγιξαν τους 48 0C, με συνέπεια να υπάρξουν εκτεταμένες ζημιές. Δεδομένου ότι  οι ακραίες θερμοκρασίες κατά τους θερινούς μήνες είναι ολοένα και συχνότερες τα τελευταία χρόνια, για τον Δημήτρη Κυρίτση αποκτά ιδιαίτερη σημασία η υιοθέτηση των κατάλληλων για κάθε περιοχή και ποικιλία τεχνικών αμπελοκαλλιέργειας. Ο ίδιος επισημαίνει ότι οι Έλληνες αμπελουργοί δεν πρέπει να εφησυχάζουν σε πρακτικές του παρελθόντος αλλά αντιθέτως οφείλουν να προσαρμόζονται στην εξελισσόμενη κλιματική αλλαγή, που οι συνέπειες της είναι ολοένα και πιο ορατές.

«Η Γη είναι σαν το δέρμα μας, είναι γραφτό της να φέρει  όλα τα τραύματα του παρελθόντος»

 Fernand Braudel

Κώστας Προβατάς Dip WSET