Η τεχνολογική πρόοδος της ανθρωπότητας, τα τελευταία 150 χρόνια, αποδεικνύεται  στην ταχύτητα με την οποία αυτή πλησιάζει στην εξεύρεση του εμβολίου, που θα αποτελέσει την απάντηση της επιστήμης στον νέο αυτόν ιό.

Δεν συνέβη όμως το ίδιο στο μακρινό 1868, όταν ο Jean Emile Planchon ανακάλυψε με το μικροσκόπιο του της προνύμφες του εντόμου της Φυλλοξήρας, στις ρίζες ενός αμπελιού που είχε εμφανίσει μια άγνωστη μέχρι τότε αρρώστια. Ο Planchon ήταν ο πρώτος που ανακάλυψε την αιτία πίσω από τα συνεχόμενα ύποπτα «κρούσματα» που παρατηρούνταν στους αμπελώνες της νότιας Γαλλίας ήδη από το 1863.

Τα πρώτα «κρούσματα»

 Τα πρώτα «κρούσματα» της ασθένειας αυτής της αμπέλου εμφανίστηκαν στην περιοχή του νότιου Rhone και του Languedoc το 1863. Τα αμπέλια χάνουν το χρώμα των φύλλων τους αρχικά, έπειτα αυτά πέφτουν και τελικά το φυτό ξεραίνεται. Η «ασθένεια» αυτή μετά την αρχική εκδήλωση της στο πρώτο φυτό εξαπλωνόταν στη συνέχεια στα γειτονικά του, μέχρι να αποτελειώσει το σύνολο του αμπελώνα.

Η ανεξήγητη αυτή «ασθένεια» στα πρώτα της στάδια δεν ανησύχησε το γαλλικό κράτος αλλά ούτε και τους αμπελουργούς, που επέδειξαν αδράνεια στην αντιμετώπιση της. Ο λόγος ήταν ότι την αντιλαμβανόντουσαν ως ένα έλασσον περιστατικό που εκδηλωνόταν σε κάποιες περιοχές της χώρας. Εκείνη την εποχή να σημειωθεί ότι η Γαλλία είχε καταφέρει να είναι η μεγαλύτερη εξαγωγέας κρασιού παγκοσμίως και η έκταση των αμπελώνων άγγιζε τα 20 εκατ. στρέμματα. Το πρόβλημα των Γάλλων ήταν πως δεν μπορούσαν να αντιληφθούν ότι η φυλλοξήρα μόλις  αποτελείωνε έναν αμπελώνα, μετακινούνταν στον επόμενο χαράζοντας έτσι μια πορεία καταστροφής που εν τέλει απείλησε να καταστρέψει τον γαλλικό αλλά και τον Ευρωπαϊκό αμπελώνα.

Το κρούσμα ΜΗΔΕΝ και η εξάπλωση

 Η χρονιά που ανακαλύφθηκε η αιτία της ασθένειας ήταν το 1868, όμως η άφιξη του εντόμου της Φυλλοξήρας εκτιμάται σήμερα ότι έγινε κάπου μεταξύ των ετών 1858 και 1862. Την εποχή εκείνη έγινε μαζική εισαγωγή αμερικάνικων ειδών αμπέλων προς την Ευρώπη, καθώς υπήρχε ζήτηση για μελέτη τους τόσο από ερευνητικά κέντρα όσο και από φυτώρια και αμπελουργούς. Το έντομο της Φυλλοξήρας είναι συμβιωτικό με τα περισσότερα είδη της αμερικάνικης αμπέλου, δηλαδή τα προσβάλλει αλλά δεν μπορεί να τα σκοτώσει. Εν ολίγοις, τα αμερικάνικα αμπέλια είχαν αναπτύξει τα κατάλληλα «αντισώματα» απέναντι στην «ασθένεια», πράγμα που δεν ίσχυε με τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά.

 Τα πρώτα καταγεγραμμένα «κρούσματα» σημειώθηκαν το 1863 στην νότια Γαλλία, η διασπορά τους όμως το 1867 είχε καλύψει την ευρύτερη περιοχή  του Rhone και είχε φτάσει μέχρι και τις πύλες του Bordeaux στην περιοχή Entre-Deux-Meres. Η ανακάλυψη του εντόμου της φυλλοξήρας δεν σήμαινε ταυτόχρονα και την αναγνώριση του ως βασικού υπαιτίου της «ασθένειας» των αμπελιών. Πολλοί επιστήμονες και ειδικοί της εποχής ισχυρίζονταν ότι η Φυλλοξήρα δεν ήταν η βασική αιτία του θανάτου των φυτών. Αντιθέτως, αυτά πέθαιναν λόγω των «υποκείμενων νοσημάτων» που είχαν αποκτήσει από τους δυσμενείς χειμώνες που είχαν προηγηθεί, με αποτέλεσμα την αποδυνάμωση τους, την οποία εκμεταλλεύτηκε η Φυλλοξήρα.

Έτσι η χαλαρή αντιμετώπιση της εξελισσόμενης «πανδημίας» από την μεριά του γαλλικού κράτους και των ειδικών είχε ως αποτέλεσμα το έντομο της Φυλλοξήρας να εξαπλωθεί στον μισό γαλλικό αμπελώνα έως το 1878. Μόνο η περιοχή της Champagne είχε μείνει ακόμα απρόσβλητη από τις διάσημες αμπελουργικές ζώνες της Γαλλίας, καθώς η Φυλλοξήρα είχε ήδη φτάσει στην Bourgogne ενώ στο Bordeaux αλώνιζε κυριολεκτικά.

Καραντίνα και εμβόλιο

 Η εξάπλωση της Φυλλοξήρας σήμανε συναγερμό στην γαλλική κυβέρνηση που αποφάσισε τα έτη 1878-79 να προχωρήσει στην εφαρμογή του μέτρου της καραντίνας. Έτσι, έχοντας ήδη γίνει η συσχέτιση της εμφάνισης της «ασθένειας» με την παρουσία των αμερικάνικων αμπελιών στην Γαλλία, η κυβέρνηση αποφάσισε να απαγορεύσει τη διακίνηση τους ανάμεσα στους νομούς και τις περιφέρειες. Όμως η εξάπλωση της πανδημίας δεν περιορίστηκε από τα μέτρα αυτά.

 Η γαλλική κυβέρνηση υπό την πίεση του χρόνου και της σφοδρότητας της πανδημίας, αναγκάστηκε το 1881 να διοργανώσει διεθνές συνέδριο στο Bordeaux με στόχο την αντιμετώπιση της απειλής της Φυλλοξήρας. Το συνέδριο αυτό κατέληξε ότι ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης της Φυλλοξήρας ήταν ο εμβολιασμός των ευρωπαϊκών ποικιλιών πάνω σε αμερικάνικα υποκείμενα. Δηλαδή το εμβόλιο στις ευρωπαϊκές ποικιλίες, θα γινόταν πάνω σε αμερικάνικα αμπέλια που λόγω χρόνιας συμβίωσης με το έντομο αυτό είχαν αναπτύξει τα κατάλληλα «αντισώματα».

Η προτεινόμενη λύση δεν συγκέντρωσε απαραίτητα και την ευρύτατη αποδοχή από την μεριά του αμπελοοινικού κλάδου. Καθώς πολύ πίστευαν ότι η ποιότητα των σταφυλιών και άρα η γεύση του κρασιού δεν θα ήταν ποτέ πια η ίδια, διακινδυνεύοντας την φήμη του γαλλικού κρασιού. Σε αυτές τις πεποιθήσεις συνέβαλαν και πολλές αστοχίες και αποτυχίες που είχαν οι αρχικοί εμβολιασμοί. Θεωρείται ότι χρειάστηκε αρκετό χρονικό διάστημα μέχρι το 1887, για να επιτευχθεί η ανάπτυξη των κατάλληλων εμβολίων για κάθε περιοχή και έδαφος της Γαλλίας.

Συνέπειες

 Η πανδημία της Φυλλοξήρας στοίχισε πολλά χρόνια υποχώρησης και οικονομικής ζημίας για τον γαλλικό αμπελώνα, καθώς η εξάπλωση της σε άλλες χώρες έγινε αφότου είχε ήδη βρεθεί η λύση του εμβολιασμού. Ο γαλλικός αμπελώνας χρειάστηκε αρκετές δεκαετίες για να καταφέρει να επανακάμψει στα «προφυλλοξηρικά» επίπεδα παραγωγής, να σημειωθεί εδώ ότι η αναμπέλωση του ολοκληρώθηκε μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, με μερικές περιοχές να πασχίζουν να διατηρήσουν τα ιθαγενή αμπέλια τους μέχρι και μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

 Το πιο παράδοξο είναι ότι η Γαλλία κατάφερε σε αυτό το διάστημα από τη μεγαλύτερη εξαγωγέα κρασιού παγκοσμίως να μετατραπεί στη μεγαλύτερη εισαγωγέα αυτού. Καθώς η υποχωρούσα σε όγκο παραγωγή δεν αρκούσε για να καλύψει την υψηλή ντόπια ζήτηση. Ακόμα και όταν η παραγωγή επανήλθε σε υψηλά επίπεδα, αυτό δεν συνδυάστηκε και με την επαναφύτευση του συνόλου του «προφυλλοξηρικού» αμπελώνα, καθώς η Γαλλία θυσίασε στο βωμό της καθυστέρησης της εύρεσης του εμβολίου το 1/3 του αμπελώνα της.

Οι παρενέργειες που δημιούργησε το «εμβόλιο» για την αντιμετώπιση της πανδημίας, ήταν ότι πλέον οι αμπελώνες παρήγαγαν διαφορετικής ποιότητας σταφύλια ανάλογα με την ηλικία των αμπελιών τους. Έτσι τα νεαρά αμπέλια παρήγαγαν μεγάλες αποδόσεις σταφυλιών τα οποία όμως δεν ήταν καλής ποιότητας, ενώ τα γηραιά παρήγαγαν μικρές αποδόσεις μεν αλλά πολύ καλής ποιότητας δε. Θέτοντας νέους κανόνες στην ανάπτυξη των αμπελώνων και στην οινική βιομηχανία.

Αντί επιλόγου

 Κοιτώντας το παρελθόν με την άνεση που δίνει η απόσταση του χρόνου η περιπέτεια του γαλλικού αμπελώνα με την πανδημία της Φυλλοξήρας μοιάζει με ευχάριστη ιστορία για να διαβάζει κανείς το χειμώνα δίπλα στο τζάκι παρέα με ένα ποτήρι κρασί. Η όποια σύγκριση με την σημερινή κατάσταση δεν μπορεί παρά να καθησυχάζει τους απαισιόδοξους και τους αγχωμένους, καθώς η επιστημονική έρευνα δείχνει ότι θα καταφέρει να περιορίσει την εξάπλωση του Ιού και τις επιπτώσεις του στην ανθρώπινη ζωή σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.

 Η επιτυχία της ανάπτυξης του αμπελουργικού εμβολίου τότε απέτρεψε την εξαφάνιση και τον αφανισμό των ιθαγενών ποικιλιών της ευρωπαϊκής  ηπείρου. Έτσι σήμερα ευτυχώς εξακολουθούμε να πίνουμε ποικιλίες με περίεργες ονομασίες που όλοι αναζητούμε την σημασία και την προέλευση τους. Γιατί αν η λύση του εμβολιασμού είχε αποτύχει τότε τα κρασιά που θα πίναμε σήμερα θα είχαν ολότελα διαφορετική γεύση, που πιθανότατα θα είχαμε συνηθίσει θέλοντας και μη.  Επιπρόσθετα σε αυτό, οι ποικιλίες αμπέλου αντί για ονόματα όπως έχουν σήμερα θα είχαν επώνυμα, από τους επιστήμονες που θα τις είχαν αναπτύξει σαν υβρίδια.

Κώστας Προβατάς Dip WSET