USA, Kubric και πώς έμαθα να αγαπώ την βόμβα

Το 1964 ήταν η χρονιά που ο Barry Mcguire κυκλοφόρησε το φημισμένο τραγούδι Eve of Destruction, τραγουδώντας τις ανησυχίες της αμερικάνικης νεολαίας της εποχής. Μια εποχή όπου ο φόβος του πυρηνικού πολέμου είχε φτάσει στον αποκορύφωμα λόγω του ανταγωνισμού των δύο πυρηνικών υπερδυνάμεων. Σε αυτό το κλίμα την ίδια χρονιά κυκλοφόρησε και μία από τις πιο σπαρταριστές ταινίες του Stanley Kubric, το Dr.Strangelove ( S.O.S Πεντάγωνο καλεί Μόσχα).

Σε αυτήν την ταινία ο διοικητής της βάσης πυρηνικών όπλων των ΗΠΑ Jack D. Ripper εκμυστηρεύεται στον υφιστάμενο του Mandrake ( Peter Sellers) τον λόγο για τον οποίο αποφεύγει το νερό της βρύσης στο Whisky του και αντί αυτού προτιμά το αποσταγμένο. Σύμφωνα με τον φανταστικό ήρωα της ταινίας ο λόγος ήταν η φθορίωση του νερού η οποία, όχι τυχαία κατά τον ίδιο, ξεκίνησε την ίδια χρονιά με την παγκόσμια κομμουνιστική συνομωσία για την κατάκτηση του κόσμου, το 1945.  Η θεωρία του ήρωα της ταινίας στηρίζεται ότι οι κομμουνιστές έχουν βάλει σκοπό, μέσω της φθορίωσης ( τότε) του νερού να μεταβάλλουν τα πολύτιμα σωματικά υγρά ( precious body fluids) των κατοίκων του «ελεύθερου» κόσμου για να τους υποτάξουν.

Ο Γαλλικός δρόμος της απώλειας

Την ίδια δεκαετία η Γαλλία διένυε τον δικό της δρόμο της απώλειας, καθώς στην προσπάθεια της να ξαναγίνει μεγάλη δύναμη όπως ήταν πριν το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο βρέθηκε να χάνει την μια αποικία της μετά την άλλη. Όμως δεν ήταν μόνο η απώλεια των αποικιών που προβλημάτιζε τους  Γάλλους, αλλά και η συνεχής μείωση της κατανάλωσης κρασιού στην χώρα τους. Είναι δύσκολο να αντιληφθεί κανείς σήμερα το μέγεθος της ανησυχίας της γαλλικής βιομηχανίας κρασιού που έβλεπε την κατανάλωση κρασιού  να υποχωρεί σταθερά από την δεκαετία του 1950 και έπειτα.

Για τους Γάλλους το κρασί δεν ήταν απλά ένα ποτό, αποτελούσε έναν από τους συνεκτικούς δεσμούς του έθνους τους. Στον Α’ ΠΠ οι Γάλλοι στρατιώτες κλήθηκαν να υπερασπιστούν, μεταξύ άλλων, την πατρίδα τους που παρήγαγε και έπινε κρασί απέναντι στους ζυθοπότες Γερμανούς που ήθελαν να τους το  στερήσουν. Το κρασί κατά τον 19ο αιώνα και στις αρχές του 20ου θεωρούνταν τρόφιμο και μάλιστα αναπόσπαστο συστατικό της γαλλικής διατροφής. Το γαλλικό κράτος είχε καταλήξει, έπειτα από έρευνα, ότι το κρασί ήταν φτηνότερη πηγή θερμίδων από ότι το κρέας και ως εκ τούτου έπρεπε όλοι οι Γάλλοι πολίτες να έχουν πρόσβαση σε αυτό. Η πτώση λοιπόν της κατανάλωσης κρασιού εκτός από ανησυχία στους ταγούς του Γαλλικού κρασιού, αποτέλεσε και πεδίο έρευνας για πολλούς επιστήμονες.

Μαζευτήκαν τόσοι και άλλοι τόσοι… και κοινωνιολόγοι τριακόσοι

Μόνο ο  τίτλος του τραγουδιού του Ζαμπέτα μπορεί να περιγράψει το βαθμό εμμονής αλλά  και το πλήθος  των Γάλλων κοινωνιολόγων που καταπιάστηκαν με την μελέτη της μείωσης κατανάλωσης κρασιού. Οι θεωρίες που αναπτύχθηκαν  είναι πολλές και με διαφορετικές προσεγγίσεις η κάθε μία επί του θέματος, αλλά και αλληλοσυμπληρούμενες.

Πολλοί από τους επιστήμονες κατέληξαν ότι η πτώση της per capita κατανάλωσης κρασιού στη Γαλλία οφείλεται στην συνεχή μετακίνηση του πληθυσμού από την ύπαιθρο στα αστικά κέντρα ( urbanization) και την αναπόφευκτη αλλαγή των καταναλωτικών συνηθειών των Γάλλων. Έτσι υπολόγισαν   ότι η μείωση της κατανάλωσης κρασιού στο σπίτι δεν μπορούσε να ισοσταθμιστεί από την αύξηση της στα Café του Παρισιού και των άλλων μεγάλων πόλεων. Ταυτόχρονα θεώρησαν  ότι η ευκολία στις μετακινήσεις και τα ταξίδια έφεραν τους Γάλλους σε επαφή με άλλες κουλτούρες και άλλα οινοπνευματώδη ποτά, τα οποία πλέον οι Γάλλοι άρχισαν να αναζητούν και στη χώρα τους. Κάποιοι πιο τολμηροί, ή πιο διεισδυτικοί, κατηγόρησαν ευθέως τους γιατρούς για την πτώση της κατανάλωσης κρασιού. Καθότι ήταν αυτοί που συνέβαλαν στην μεταλλαγή της αντίληψης που οι Γάλλοι είχαν για το κρασί. Μετά την ιατρική παρέμβαση το κρασί έπαψε να είναι το δυναμωτικό του Γάλλου και το γιατρικό για πάσαν νόσον, αλλά πλέον αντιμετωπίζονταν σαν  ένα επιπλέον αλκοολούχο ποτό του οποίου η υπέρμετρη κατανάλωση του μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα υγείας.

Πολλοί φίλοι του κρασιού ακόμα πιστεύουν ότι η μεγαλύτερη απειλή για το γαλλικό κρασί είναι η Πέμπτη Φάλαγγα, αναφερόμενοι στο λόμπι των υγιεινιστών που προσπαθούν να «σώσουν» την Γαλλία από την οινική μάστιγα. Οι τελευταίοι εκτιμάται ότι έχουν συμπορευτεί με μια μερίδα, βλαμμένων, που θεωρούν ότι η κατανάλωση κρασιού είναι πλέον Banalle. Χαρακτηριστικότερος εκπρόσωπος της τελευταίας τάσης ήταν ο πρώην πρόεδρος της Δημοκρατίας Nicola Sarcozy, ο οποίος όμως σήμερα εκτίει ποινή φυλάκισης.

Κι όμως ο Kubric είχε δίκιο

Αυτό που το 1964 φαινόταν σαν ένα από τα αστεία της ταινίας του Kubric ήταν εν τέλει ο σημαντικότερος παράγοντας που συνέβαλε τα μέγιστα στην πτώση τα κατανάλωσής του κρασιού στη Γαλλία. Αυτός ο παράγοντας ήταν η Χλωρίωση ( αντί της Φθορίωσης που ακολούθησαν στις ΗΠΑ) του νερού, δηλαδή η ραγδαία βελτίωση του νερού που μπορούσε να καταναλώσει ο Γάλλος στο σπίτι του. Η βελτίωση του πόσιμου νερού ήταν μια από τις πιο βασικές προτεραιότητες του γαλλικού κράτους, για τα διαστήματα που δεν βρίσκονταν σε εμπόλεμη κατάσταση.  Μετά τα συνεχόμενα κρούσματα χολέρας στο Παρίσι και σε άλλες γαλλικές πόλεις με σοβαρότερο την επιδημία του 1892, η βελτίωση του πόσιμου νερού ήταν μονόδρομος. Στις αρχές χρησιμοποιήθηκε άμμος για το φιλτράρισμα του νερού για να απομακρυνθούν τα μικρόβια που αυτό έφερε. Το 1911 χρησιμοποιήθηκε ευρέως η Χλωρίνη για την απολύμανση του νερού από τα μικρόβια, αλλά η γεύση του νερού δεν ήταν πολύ ευχάριστη.  Μετά τον Β’ ΠΠ οι περισσότερες γαλλικές πόλεις είχαν αποκτήσει μοντέρνα συστήματα φιλτραρίσματος, πολύ πιο αποτελεσματικά και γρήγορα από την άμμο, και η χλωρίνη είχε πλέον αντικατασταθεί από χλώριο σε αέρια μορφή που δεν έδινε άσχημη γεύση στο νερό.

Από το 1950 και έπειτα το νερό της βρύσης ήταν όχι μόνο κατάλληλο προς κατανάλωση αλλά πλέον και εύγευστο. Έτσι σήμερα αποτελεί την πρώτη επιλογή των Γάλλων στο τραπέζι του σπιτιού δίπλα στο φαγητό τους, με το κρασί να αποτελεί την δεύτερη και το εμφιαλωμένο νερό την Τρίτη. Σαν να μην αρκούσαν τα παραπάνω, το γαλλικό κράτος φρόντισε να δέσει ακόμα περισσότερο τα χέρια της οινικής βιομηχανίας, περιορίζοντας σημαντικά την διαφήμιση του κρασιού την ίδια ώρα που το εμφιαλωμένο νερό ξεκινούσε την δική του διαφημιστική εκστρατεία. Να σημειωθεί ότι υπολογίζεται ότι ακόμα και στα εστιατόρια της Γαλλίας η πώληση εμφιαλωμένου νερού έχει μεγαλύτερο κέρδος από αυτήν του κρασιού.

Παρόλα τα παραπάνω η Γαλλία εξακολουθεί να κατέχει τα σκήπτρα στην per capita κατανάλωση κρασιού, μόνο το παραμάγαζο του Λουξεμβούργου την ξεπερνά. Πολλές κακιές γλώσσες, ανταγωνιστών, σημείωναν χαιρέκακα ότι τις τελευταίες δεκαετίες η ηγεσία του γαλλικού κράτους σνόμπαρε πλήρως το κρασί. Από τον ζυθοπότη Jacques Chirac, στον πολέμιο του κρασιού Nikola Sarkozy, μέχρι και τον φίλο του κρασιού μεν, αλλά ακόμα καλύτερου φίλου του γυναικείου φύλου δε Francois Hollande, η αλήθεια είναι ότι το γαλλικό κρασί δεν έτυχε μεγάλης συμβολικής υποστήριξης από τους Γάλλους προέδρους. Σήμερα όμως ο τελευταίος πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας Emmanuel Macron, εκτός από φίλος του κρασιού είναι και πολύ δυνατός γευσιγνώστης, σηματοδωτόντας μια μεταστροφή στην αντιμετώπιση του κρασιού από την ηγεσία του γαλλικού κράτους.

Εν τέλει, για όσους ανησυχούν ότι η Γαλλία οδεύει σταδιακά προς την αποκρασοποίηση καλό είναι να θυμούνται ότι σε κάθε περίπτωση η συντριπτική πλειοψηφία των Γάλλων πιστεύουν ακράδαντα ότι ένα καλό γεύμα είναι μισό χωρίς την απαραίτητη συνοδεία από κρασί. Η αγάπη των Γάλλων για το κρασί είναι τόσο βαθιά εμποτισμένη στην εθνική τους συνείδηση όσο και οι θεωρίες συνωμοσίας στους Αμερικάνους.

Στο κάτω κάτω της γραφής αν οι Γάλλοι  συνεχίσουν να πίνουν τόσο πολύ νερό δεν αποκλείεται να σκουριάσουν.